Veel mensen met hersenletsel hebben last van overprikkeling. Ze hebben bijvoorbeeld moeite met licht, geluiden, geuren, kleuren, smaken, aanrakingen of bewegingen.Ieder mens krijgt de hele dag door informatie binnen. Die wordt verwerkt in onze hersenen. Gezonde hersenen selecteren de informatie maar door een hersenbeschadiging kan die selectie vertraagd of verstoord zijn, waardoor je meer prikkels binnenkrijgt dan je kunt verwerken.
Prikkels
Alle vormen van bewuste en onbewuste informatie die binnenkomt worden prikkels genoemd. Externe prikkels komen binnen via de zintuigen: ogen, oren, neus, smaak en tast. Interne prikkels zijn gedachten, gevoelens of emoties. Prikkels worden waargenomen door neuronen, die ze omzetten in een signaal dat naar de hersenen gaat. Het overgrote deel van deze signalen gaat eerst naar de thalamus, het 'regelcentrum' van de hersenen.
Verstoorde prikkelverwerking
Gezondehersenen filteren alle prikkels. Dingen die belangrijk zijn, worden bewust waargenomen. Minder belangrijke zaken worden niet waargenomen of verdwijnen naar de achtergrond. Zo kun je in een gesprek met iemand voeren terwijl de radio aanstaat. Je hersenen beschouwen het geluid van de radio dan als minder belangrijk en filteren de juiste prikkels: de stem van je gesprekspartner.
Als je prikkels niet goed kunt selecteren en/of prikkels langzamer dan gebruikelijk verwerkt dan ontvangen de hersenen teveel prikkels. Alles komt tegelijkertijd en/of even sterk binnen. Hierdoor raakt je brein overbelast en kun je geen nieuwe informatie meer opnemen of verwerken.
Iemand met een beschadigd brein heeft meer rust en tijd nodig om alle prikkels te verwerken en om te herstellen.
Er is niet één plek aan te wijzen die verantwoordelijk is voor overprikkelingsklachten. Meerdere delen in de hersenen zijn erbij betrokken. Zo speelt dethalamuseen belangrijke rol bij de selectie van prikkels. Ook deamygdala,het centrum waar emoties worden gereguleerd endehersenstamspelen een belangrijke rol.
Gevolgen van overprikkeling
Als gevolg van overprikkeling kun je lichamelijke klachten krijgen zoals hoofdpijn, vermoeidheid, spierpijn, ruis in je oren, een verhoogde hartslag of evenwichtsproblemen. Bekend is ook dat vermoeidheid overprikkelingsklachten versterkt. Je kunt ook emotionele klachtenkrijgen, zoals sneller geïrriteerd raken, ongeduldig of boos worden of sneller gaan huilen.Cognitieve gevolgenzijn bijvoorbeeld moeite om op de juiste woorden te komen, traagheid in denken, minder concentratie of vergeetachtiger zijn. De sociale gevolgen van overprikkeling zijn onder andere eenzaamheid doordat je contact met (groepen) mensen vermijdt of problemen in je (seksuele) relatie.
Langdurig overprikkeld
Als je langdurig overprikkeld bent, kan dat verregaande gevolgenhebben. Het lichaam produceert dan voortdurend stresshormonen. Een teveel daarvan kan leiden tot klachtenzoals slaapproblemen, depressie, burn-out, angststoornissen, hartklachten en maag- en darmklachten. Langdurige overprikkeling kan klachten waar je last van hebt verergeren waardoor je steeds minder goed functioneert in het dagelijks leven. Het is daarombelangrijk dat je manieren vindt om met overprikkeling omte gaan.
Neuropsychologen maken een onderscheid tussen twee groepen cliënten met overprikkelingsklachten:
Groep één heeft aantoonbare en blijvende hersenschade na hersenletsel (vaak middel of zwaar hersenletsel).
Groep twee heeft géén aantoonbare hersenschade na hersenletsel (meestal licht letsel door een hersenschudding of hersenkneuzing).
Beide groepen kunnen dus serieuze overprikkelingsklachten hebben. Bij groep één worden de klachten veroorzaakt door de hersenschade. Bij groep twee is er geen blijvende hersenschade. Wetenschappers denken dat de overprikkeling bij deze groep mensen wordt veroorzaakt door een ernstige verstoring van het stress-systeem.
Onderscheid maken tussen deze twee groepen is belangrijk omdat behandeling voor beide groepen verschilt!
Het behandelprogramma Hersenz leert je omgaan met overprikkeling
Het behandelprogramma Hersenz is gericht op het leren omgaan met de gevolgen van NAH, zoals overprikkeling. Kern van de behandeling is het doseren van prikkels (bijvoorbeeld door gebruik te maken van hulpmiddelen zoals oordoppen en een zonnebril) en een bewuste dagindeling met veel rustmomenten.
Andere aspecten van de behandeling zijn:
- Oefenen met dubbeltaken. Hersenen kunnen zo flexibeler worden waardoor je beter kan dealen met prikkels. Door op een ‘veilige manier’ prikkels aan te gaan, verhoog je de prikkeldrempel.
- Ook het vergroten van de batterij, dus ervoor zorgen dat je meer energie hebt, helpt.
- Overprikkelde zintuigen kunnen bij sommige mensen ‘gecompenseerd’ worden door een ánder zintuig te prikkelen. Als je bijvoorbeeld een stekelballetje vasthoudt in een lawaaierige omgeving, verminderen de geluidsprikkels. Om te bepalen welke strategie werkt is sensorisch onderzoek nodig.
Binnen het behandelprogramma Hersenz leren cliënten ook beter te luisteren naar de signaleren van hun lichaam. Zo leer je overprikkeling te voorkomen en klachten te verminderen.
In de video hieronder legt regiebehandelaar Merel van Zoelen uit in welke modules aandacht wordt besteed aan overprikkeling en leggen enkele behandelaars uit hoe je kan leren omgaan met prikkelverwerking.
Externe video URL
